Adliye Nezareti Kuruluşu ve Faaliyetleri (1876-1914) isimli eser, Prof. Dr. Fatmagül Demirel tarafından yazılmış ve 2009 yılında Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi tarafından basılmıştır. Eser, Osmanlı Tarihi, Türk Yargı Teşkilatı Tarihi ve Cumhuriyet öncesi adliye teşkilatının yapısı bakımından önemli bir çalışmadır.
Prof. Dr. Fatmagül Demirel Hakkında
Adliye Nezareti Kuruluşu ve Faaliyetleri isimli eserin yazarı Prof. Dr. Fatmagül Demirel 1972 yılında Isparta’nın Senirkent ilçesinde doğmuş, ilk ve orta eğitimini burada tamamladıktan sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nü 1989-1993 yıllarında bitirmiştir. Demirel, yüksek lisans derecesini 1993-1996 yıllarında ve doktora derecesini de 1997-2003 yıllarında Yakınçağ Tarihi alanında kazanmıştır.
Master ve doktora eğitimini aynı bölümde tamamlamıştır. Son dönem Osmanlı tarihi üzerine yayımlanmış makaleleri ve II. Abdülhamid Döneminde Sansür, Dolmabahçe ve Yıldız Saraylarında Son Ziyaretler ve Son Ziyafetler, geçmişten Günümüze Göç, The Young Turk Revolution and the Ottoman Empire: The Aftermath of 1908, Türk Polis Tarihinin Kökenleri, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Sosyo- Kültürel Siyasi Yansımalar: Ali İhsan Gencer Armağanı, Celebration Entertainment and Theater in the Ottoman World, Osmanlıdan Cumhuriyete Esnaf ve Ticaret, Sultan II. Abdülhamidin Mirası İstanbulda Kamu Binaları, İmparatorluk Başkentinden Kültür Başkentine İstanbul, II Meşrutiyeti Yeniden Düşünmek, Karaların ve Denizlerin Sultanı İstanbul, Düne Bakarak Bugünü Anlamak 2008 den 1908 e Bakmak, Üsküdar a Kadar Kastamonu, Adalet Kitabı ve Osmanlı da Asayiş Suç ve Ceza adıyla yayınladığı kitap ve kitap bölümleri bulunmaktadır. Halen Yıldız Teknik Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Türk Tarih Kurumunda yönetici olarak görev almıştır.
Kitabın Sunumu
Tanzimat’tan sonra başlayan kanunlaştırma hareketi, nizamiye mahkemelerinin kurulmasıyla yeni bir boyut kazanmıştır. Batı hukuku temelinde kurulan nizamiye mahkemeleri ve adli teşkilatta yer alan yeni birimler Adliye Nezareti çatısı altında toplanmıştır. Adliye Nezareti’nin kurulması ve şeri’yye mahkemelerinin yavaş yavaş yetkilerinin daraltılması zor da olsa tek hukuklu sisteme doğru giden süreci başlatmıştır. Bu çalışma, Osmanlı Devleti’nin son döneminde adliye teşkilatının yapısını, işleyişini ve toplumsal rolünü Adliye Nezareti üzerinden analiz eder.
Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda, Osmanlı yargı teşkilatı genelde hukuk tarihi kapsamında ve hukuk tarihçileri tarafından ele alınmıştı. Kanun ve nizamnameler birçok araştırmacı tarafından incelenmiş ve genel nitelikleri ortaya konulmaya çalışılmışsa da Osmanlı tarih yazıcılığında Düstur ve bazı geleneksel kaynaklardan fazlası kullanılmamıştır. Var olan literatürün eksik veya birbiriyle çelişen noktalarını tespit eden bu çalışmada, Osmanlı arşiv vesikalarının yanısıra, Tanzimat sonrası çıkarılan kanun ve nizamnameler için önemli bir kaynak teşkil eden Meclis-i Tanzimat Defterleri ve bu defterlerin devamı olan Nizamat Defterleri kullanıldı.
Bu çalışmada, “Osmanlı Devleti’nin adalet sistemi son dönemlere gelinceye kadar nasıl bir değişim süreci izlemişti?”, “bu değişİmi sağlayan ara kurumlar nelerdi?”, “Şer’iyye mahkemelerinden modern mahkemelere geçiş hangi aşamaları kapsar?”, “Yeniden yapılandırılan adli yapı ne derece ihtiyacı karşıladı?” gibi sorulara cevap verilmeye çalışılıyor. Genel olarak Adliye Nezareti’nin idar teşkilatı, işleyişi ve dolayısıyla son dönem Osmanlı yargı teşkilatı, Adliye Nezareti çatısı altında bir bütün olarak ortaya konuluyor.
