Platon/Eflatun

Platon/Eflatun, antik/klasik Yunan Filozofu, Matematikçi, Felsefi Diyaloglar Yazarı ve Batı Dünyasındaki İlk Yüksek Öğretim Kurumu Olan Atina Akademisinin Kurucusudur. Atina’da İ.Ö. 428 yılında doğan ve İ.Ö.348-347 yıllarında ölen Platon, soylu bir ailenin oğludur ve Eflatun olarak da bilinmektedir.

Platon, parlak bir öğrenim görerek, sanatın her dalında kendini gösterdi (çok genç yaşta şiirler, trajediler yazdı); Kratilos’tan bilim dersleri aldı. Sokrates’le tanışınca (İ.Ö. 407) felsefeye yönelip, gerek beden, gerek kafa yapısı bakımından siyasete yatkın olmadığından, o karışık yıllarda siyasetten uzak kaldı. Demokrasiyi küçümserken, Otuzlar Meclisi’yle iktidara gelen dostlarının yönetimini daha da beter buldu. Sokrates’in ölümünden sonra Megara’da Eukleides’in yanına çekildi; sonra yolculuklar yaparak Kyrene’de matematikçi Theodoros’la tanıştı. Mısır’a bir yolculuk yapıp, İtalya’ya giderek Tarento ve Lokroi’deki pyhthagorasçı çevrelerle ilişki kurdu. İ.Ö. 388’e doğru Dionysos’un kaynı Dion tarafından, Syrasos’u oek etkileyemedi. Atina’ya dönerek, Akademi Gymnasionu’nda Yunanistan’ın dört bir yanından gelen öğrencilere ders verdi. İ.Ö. 367 ve İ.Ö. 361’de iki kez daha Sicilya’ya gittiyse de, Genç Dionysos’u da etkilemeyi başaramadı ve felsefe ile tiranlığı bağdaştırmaktan vazgeçti. Atina’ya dönüp, Akademi’de ders vermeyi sürdürerek, söylentiye göre bir şölen sırasında öldürüldü.

Eflatun’un bütün eserleri günümüze kadar ulaşmıştır. En önemli eserleri, Devlet, Menon, Phaidon ve Phaidros olarak bilinir.

Bunlardan Devlet isimli eser, o zamanın Yunan toplumunu ayrıntılı bir biçimde eleştirir, temelde kusursuz bir devletin nasıl olacağını anlatır. Devlet, kendisinden sonraki tüm filozoflara ve siyaset bilimcilere ilham kaynağı olmuştur. Platon’a göre devleti kurduran doğal dürtü, insanların kendi kendilerine yeterli gelmemeleri ve ihtiyaçlarını karşılamak için başkalarından yardım beklemeleridir. Bu nedenle, devlete düşen görev, insanların toplumsal yaşamlarını onların ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde dizayn etmektir. Platon, bireyin adaletsiz ve yozlaşmış bir devlette karşılaşacağı tehlikeleri tüm ayrıntılarıyla anlatmıştır.

Sokratesin Savunması isimli eserin yazarı da Platon’dur.

Sokrates’in Savunması, Platon’un gençlik dönemi eseridir. Sokrates’in öldürülmesinden uzunca bir süre yazılan bu eser, Atina yargıçları karşısında, gençliği yoldan çıkardığı, yabancı tanrıları kabul ettirmeye çalıştığı suçlamalarına karşı gerçeği ortaya koyan Sokrates’in hayatına da atıf yapmaktadır. Eseri Platon yazmış olmasına karşın adeta Sokrates yazmış gibi orijinal bir dil kullanılmıştır. Savunma, dinsizlik suçu işlediği gerekçesiyle mahkemeye verilmesini ve Sokrates’in yaptığı savunmayı içermektedir. Sokrates’in hakkında verilen ölüm kararının infazına dek geçen zamanı ve Sokrates’i ölüme götüren olaylar dizisini anlatmaktadır. Tarihin en önemli savunmalarından birisi olan bu Savunma’yı konu edinen başka eserler olsa da Platon’un kaleme aldığı Savunma pek çok yönden tarihsel gerçeklere en uygun eser olarak kabul edilir.

Platon’un Biyografisi (M.Ö. 428 – 348)

428: Platon (Πλάτων), asıl adıyla Aristokles (Ἀριστοκλῆς), Atina’da aristokratik bir ailede doğar. Platon’un “geniş” anlamına gelen ismi antik çağdan beri “geniş alınlı”, “geniş vücutlu” veya “derin hitabet sahibi” gibi farklı yorumlara yol açmıştır.

408: Platon Sokrates’in eğitimini takip etmeye başlar.

399: Sokrates’in infazından sonra kendisini tehdit altında hisseden Platon Megara’ya giderek Sokrates’in öğrencilerinden olan Eucleides’e sığınır.

389: Platon Güney İtalya ve Sicilya’ya seyahat eder. Siraküza tiranı I. Dionisyos (Yaşlı Dionisyos) tarafından sarayına kabul edilir. Ancak aralarının bozulması üzerine Platon Dionisyos tarafından Siraküza’dan kovulur. Platon o dönemde Atina’yla savaş halinde olan Aigina Adası’nda (Dionisyos’un tasarladığı veya fırtınanın gerektirdiği bir mola sırasında) köle olarak satışa çıkarılır. Ancak Kirene’li filozof Aristippos’un bir öğrencisi tarafından satın alınarak kurtarılır.

387: Platon Atina’da Akademia’yı kurar. Burada çok farklı disiplinlerde eğitim verilir. Ancak Akademia her şeyden önce gençleri kent yönetiminde görevler üstlenmeye hazırlamak üzere siyaset eğitimi veren bir kuruluş olur.

367: Platon öğrencisi Dion’un ısrarı üzerine Akademia’nın yönetimini Eudoksos’a bırakarak tekrar Siraküza’ya gider: I. Dionisyos ölmüş ve yerine geçen oğlu II. Dionisyos (Genç Dionisyos) platoncu ilkeler doğrultusunda bir devlet kurmaya olumlu bakar görünmektedir. Ancak Platon ile Dionisyos arasında ihtilâflar doğar: Dion sürgüne gönderilirken, Platon bir süre Siraküza’da zorunlu ikamete tâbi tutulduktan sonra Atina’ya geri döner.

361: Platon Akademia’nın yönetimini Pontos’lu Heraklides’e bırakarak yeniden Siraküza’ya gider. Ancak Dionisyos’la tekrar anlaşmazlığa düşen Platon yine zorunlu ikamete tâbi tutulur. Platon pisagorcu filozof Arhitas’ın girişimiyle muhtemel bir ölümden kurtulur.

360: Platon Olimpiyat oyunları vesilesiyle bulunduğu Olimpiya’da Dion’la buluşur. Dion Dionisyos’u devirmek üzere Sicilya’ya bir sefer düzenlemeyi tasarlamaktadır.

357: Dion ve arkadaşları Siraküza’yı ele geçirirler. Ancak Dionisyos ve taraftarları güçlerini toplarlar. Savaş üç yıl sürer.

354: Dion arkadaşı Kallippos’un yürüttüğü bir komplo çerçevesinde öldürülür. Dion’un ölmesiyle Platon muhtemelen en çok umut bağladığı öğrencisini kaybetmiş olur.

348: Platon “Kanunlar” adlı eserinin yazımını tamamlamak üzereyken vefat eder.