Prof. Dr. Tahsin Bekir Balta (diğer adıyla Hasan Tahsin Balta), 1902 yılında Rize’nin Pazar ilçesinde, emekli Mal Müdürü Bekir Sıtkı Bey ile Gülsüm Hanım’ın çocuğu olarak dünyaya geldi. Pazar’ın köklü ailelerinden Baltazadelere mensuptur. TBMM arşivlerinde ismi Hasan Tahsin Balta olarak geçmektedir.
İlk ve orta öğreniminin ardından Trabzon Lisesi’ne kaydoldu. Lise öğrenimi sırasında Mustafa Suphi’yi Trabzon’da karşılayan gençler arasında yer aldı. Çalışkan bir öğrenci olarak dikkat çeken Tahsin Bekir Bey, okul arkadaşı olan Hıfzı Veldet Velidedeoğlu’nun deyimiyle her kitabı okur ve Fransızca çalışırdı. 1924’te Trabzon Lisesi’nden mezun oldu.
Üniversite ve Yükseköğrenim
İstanbul Darülfünun Hukuk Fakültesi’ne(İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi) kaydoldu. Dönemin ünlü hukukçuları Ebül’ula Mardin ve Hacı Adil Arda gibi hukukçulardan ders aldı. Yükseköğrenimini 1927 yılında tamamladı. Bu süreçte Darülfünun Hukuk Fakültesi Talebe Cemiyeti Başkanlığı görevini yürüttü. İbrahim Öktem’le birlikte Milli Türk Talebe Birliği’nin yeniden canlandırılmasına katkı sundu ve başkanlığını yaptı.
Hukuk Fakültesi’nde öğrenimini sürdürdüğü sırada, 30 Eylül 1925’te İstanbul Asliye Mahkemesi’nde zabit katipliğine atandı. 11 Kasım 1927’de de İstanbul Muhtelit Hakem Mahkemeleri Türkiye Umumi Ajanlığı’nda kâtip ve mütercim olarak göreve başladı.
Almanya’daki Doktora Dönemi ve Yurda Dönüşü
Mezuniyetinden sonra Adliye Vekaleti tarafından açılan sınavı kazanarak 31 Ekim 1928’de hukuk eğitimi için Berlin’e gönderilmiştir. 1937 yılında Berlin Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde doktora eğitimini tamamladı. Doktora tezi, Almanca olarak yayımlanan “Die Kollisionerechtiche Behandlung der Zusammen Haengenden Frugen bei einer Auslaendischen Anknüpfung” başlıklı çalışmasıdır. Berlin Hukuk Fakültesi’nde öğrenim gördüğü yıllarda Hatay meselesiyle yakından ilgilendi.
Türkiye’ye döndükten sonra dönemin 31 Temmuz 1937’de Siyasal Bilgiler Okulu’nda Anayasa Hukuku Öğretim Üyesi olarak akademisyenliğe ilk adımını attı. Zorunlu askerlik hizmetini tamamladıktan sonra mesleğine devam etti ve Adalet Bakanlığı denetiminde hazırlanan Türk Hukuk Kamusu’nun hazırlanmasında Siyasal Bilgiler Okulu’nu temsilen katılım sağladı.
30 Aralık 1940 tarihi itibariyle Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde İdare Hukuku Profesörü olarak Teşkilat-ı Esasiye hukuku, amme hukuku ve idare hukuku alanlarında ders vermeye başladı. Ayrıca, Polis Enstitüsü’nde de idare hukuku dersleri verdi.
Siyasi Yaşamı
1943 yılında siyasete atıldı ve akademik yaşamına ara verdi. Cumhuriyet Halk Partisi Parti Meclisi üyesi oldu. 1943 yılının Şubat ayında gerçekleştirilen seçimlerde Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) Rize adayları arasında yer aldı ve 28 Şubat 1943’te Rize Milletvekili seçildi. Yedinci ve sekizinci dönemlerde (1943–1950) TBMM’de görev yaptı. 31 Ekim 1945’te Parti Grubu İdare Kurulu Üyeliği’ne seçildi. Recep Peker Hükümeti’nde (15. Hükümet – 1946 yılı) Ekonomi Bakanlığını üstlendi. Bu dönemde İkinci Dünya Savaşı’nın etkilerini hafifletmeye yönelik çalışmalar yaptı. Truman Doktrini çerçevesinde ABD’den sağlanacak mali desteği olumlu buldu ve ABD- Türkiye Yardım Antlaşması onun döneminde imzalandı. 5 Eylül 1947’de kabine içerisinde yapılan revizyon kapsamında Ekonomi Bakanlığı’ndan ayrılarak Çalışma Bakanı olarak aynı kabinede tekrar görevlendirildi. 10 Haziran 1948’de oluşturulan ikinci Hasan Saka Hükümeti’nde Çalışma Bakanı oldu.
Türkiye’deki ilk Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) Hastanesi, İstanbul Nişantaşı’nda, 5 Şubat 1949’da gerçekleştirilen törenle hizmete girdi. Türkiye, onun döneminde, Milletlerarası Çalışma Teşkilatı İdare Meclisi’ne dahil oldu. Ayrıca 30.01.1950 tarih ve 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’na dair taslağı ve maluliyet, yaşlılık ve ölüm sigortalarını içeren 02.06.1949 tarih ve 5417 sayılı İhtiyarlık Sigortası Kanunu’na dair taslağı hazırladı. Kısa dönemlerle Adalet Bakanı’na ve Dışişleri Bakanı’na vekalet etti. 14 Ocak 1949’da Hasan Saka Kabinesi’nin istifasıyla görevinden ayrıldı.
Çalışma Bakanlığı sonrasında TBMM Bütçe Komisyonu Üyeliği ve Anayasa Komisyonu Üyeliği görevlerini yürüttü, Milletlerarası Çalışma Konferansı’nda Türkiye’yi temsil etmeyi sürdürdü.
1949 Ağustos’unda Türkiye adına Avrupa Konseyi İstişare Meclisi’ne katılacak heyete seçildi.
Avrupa Konseyi İstişare Meclisi’nde Türkiye’yi temsil etti. 1950 seçimleri öncesinde yapılan parti içi aday yoklamasında 106 oy alarak 3. sıradan CHP’nin Rize Milletvekili Adayı oldu ancak seçilemedi. Milletvekilliği sona erdikten sonra da siyasi faaliyetlerine devam etti, 1956 Mayıs’ındaki CHP 12. Kurultayında Parti Meclisi Üyesi seçildi, 1957 Eylül’ündeki kurultayda Yüksek Haysiyet Divanı Üyeliğine getirildi. 27 Mayıs Darbesi sonrasında parti içerisinde yeniden Parti Meclisi Üyesi olarak görev yapan Balta, bu görevini vefatına değin kesintisiz olarak sürdürdü.
Akademik Kariyerinde İkinci Dönem
1950 seçimlerinden sonra Bakanlar Kurulu’nun 21 Haziran 1951 tarihli kararıyla Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde İdare Hukuku Profesörü olarak akademiye geri döndü. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde İdare Hukuku Kürsü Başkanı ve İdari İlimler Enstitüsü Müdürü olarak görev yaptı. Daha sonra Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Kamu Hukuku ve Siyasal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü görevlerinde bulundu.
Şubat 1952’de kurulan Türk Devrim Ocakları’nın kurucu üyeleri arasında yer aldı.
1960 darbesinden sonra Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilen 5 Temmuz 1954 tarih ve 6435 sayılı Bağlı bulundukları teşkilât emrine alınmak suretiyle vazifeden uzaklaştırılacaklar hakkında Kanun’a istinaden Ord. Prof. Aziz Kansu, Prof. Dr. Bülent Nuri Esen ve Prof. Dr. Yavuz Abadan’la birlikte üniversitedeki görevinden uzaklaştırıldı. Prof. Dr. Hüseyin Nail Kubalı’yla birlikte 1957’de Chicago’da Batıda Hukuk Egemenliği konusunda düzenlenen uluslararası yuvarlak masa toplantısına katıldı ve Türkiye’de Hukuk Devleti Kavramı başlıklı bir rapor sundu.
Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü’nde (TODAİE) Bilim Kurulu ve İdare Heyeti üyeliği yaptı ve burada uzun yıllar ders verdi. Ayrıca merkezi Brüksel’de bulunan Milletlerarası İdari İlimler Enstitüsü’nde uzun süre Türkiye’yi temsil etti, yönetim kurulu üyeliğine seçildi ve ikinci başkanlık görevini yürüttü.
Avrupa İnsan Hakları Komisyonu Görevi
1963 yılında Avrupa İnsan Hakları Komisyonu üyeliğine getirildi ve 1969’a kadar bu görevini sürdürdü. 1969’da insan haklarına aykırı davranışları nedeniyle Yunanistan’daki cunta aleyhinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde açılan davanın ön soruşturmasını yapan komisyonda da yer aldı.
Ölümü ve Hatırası
Prof. Dr. Tahsin Bekir Balta, 24 Temmuz 1970’te Londra’da kaldığı otelde kalp krizi geçirdi ve kaldırıldığı West Norwich Hastanesi’nde yaşamını yitirdi. 29 Temmuz akşamı Ankara’ya getirildi, ertesi gün kılınan cenaze namazı kılındı, görev yaptığı fakültelerin önünde düzenlenen törenlerin ardından Cebeci Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Almanca, Fransızca, İngilizce, Latince ve İtalyanca dillerini biliyordu. Türkiye’nin hukuk alanındaki otoritelerinden biriydi. Türk İdare Hukuku’na ciddi katkılar sunu. Hüseyin Nail Kubalı ve Suat Hayri Ürgüplü gibi isimlerle fakülte arkadaşıydı. Hukukçu ve gazeteci Uğur Mumcu, 1965 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdikten sonra Balta’nın asistanlığını yapmıştır. Rize, Pazar’daki evinin onarılarak müze haline getirilmesi için talepler bulunmaktadır.
Tahsin Bekir Balta’nın Başlıca Eserleri
-
İdare Hukukuna Giriş, TODAİE, Ankara, 1970.
-
İdare Hukuku I, A.Ü. SBF, Ankara, 1970.
-
İdare İlmi Sahasındaki İncelemeler, TODAİE Yay. No. 83, Ankara, 1965.
-
Kısa İdare Hukuku I, TODAİE Yay. No. 74, Ankara, 1964.
-
Türkiye’de Yürütme Kudreti, A.Ü. SBF Yay. No. 35, 1960.
-
Türkiye ve Orta Doğu Memleketlerinde Siyasi ve Hukuki Müesseseler, TODAİE, Ankara, 1955.
-
Die Kollisionerechtiche Behandlung der Zusammen Haengenden Frugen bei einer Auslaendischen Anknüpfung, Berlin, 1937.
-
“İdare Hukuku ve İdare Bilimi”, SBF Dergisi, Cilt 22, 1967, s. 61-65.
-
“Turkish Administrative Law”, içinde: Introduction to Turkish Law, (Ed. Ansay ve Wallace), 1966, s. 51 vd.
-
“L’Administration et le Droit Administratif en Turquie”, Bulletin International des Sciences Sociales, IX, No. 1, UNESCO, 1957, s. 39-51.
-
Rapports du Législatif et de l’Exécutif en Turquie (ortak yayın), Ankara: Yeni Matbaa, 1958.
-
İncelemeler (ortak yayın), Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi, 1960.
-
T.C. Devlet Teşkilatı Rehberi (ortak yayın), Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, 1963.
-
Administrative Law, in Introduction to Turkish Administrative Law, Ankara: Güzel İstanbul Matbaası,1966.
-
Organization and Functions of the Central Government of Turkey (ortak yayın), Ankara: TODAİE, 1966.