Yargıtay, adli yargıya bağlı mahkemelerin vermiş olduğu kararların son inceleme mercii olan en üst yargı organı ve temyiz mahkemesidir. Yargıtayın kuruluşu, işleyişi ve üyelerinin nitelikleri yasa ile düzenlenmiş, 2797 sayılı Yargıtay Kanunu ile çalışma usulü belirlenmiştir. İstisnai olarak sayılan bazı davalarda ilk ve son derece mahkemesi olarak görevlidir.
Yargıtay, ilk derece mahkemeleri veya bölge adliye mahkemeleri (istinaf mahkemeleri) gibi olay incelemesi yapmamakta, temyiz başvurusu üzerine başvuruya konu kararın hukuka uygun olup olmadığı konusunda norm denetimi yapmaktadır. Yerel mahkemelerce ve Bölge Adliye Mahkemeleri tarafından verilen kararlar, yasalara ve yargılama usullerine aykırı olduğu takdirde kararın bozma, yasalara ve yargılama usullerine uygun olduğu takdirde ise onama kararı verilmektedir. Kısmen bozma yada kısmen onama kararları da verilebilmektedir.
Yargıtayın Tarihçesi Osmanlı Devleti döneminde çıkarılan 6 Mart 1868 tarihli “Divan-ı Ahkâm-ı Adliye” kanununa dayanmaktadır. Temyiz Mahkemesi olan ve misyonu ülkedeki hukuk birliğinin sağlamak olan Yargıtayın üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış adli yargı hakim ve cumhuriyet savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından seçilmektedir.
Yargıtayın Görevleri
Yargıtay Kanunu 13. Maddeye göre Yargıtayın görevleri şu şekilde sıralanmıştır:
Temyiz incelemesi yapmak, yani tüm hukuk ve ceza mahkemeleri tarafından verilen kararları son merci olarak inceleyip karara bağlamak
Kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümleri ilk ve son merci olarak inceleyip karara bağlamak
Yargıtay Başkan ve üyeleri ile Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcıvekili ve özel kanunlarında belirtilen kimseler aleyhindeki görevden doğan tazminat davalarına ve bunların kişisel suçlarına ait ceza davalarına ve kanunlarda gösterilen diğer davalara ilk ve son derece mahkemesi olarak bakmak
Özel kanunlarla Yargıtaya verilen diğer işleri görmek
Yargıtay’da İşbölümü
Yargıtay, hukuk ve ceza dairesi olarak iş bölümü yapmakta bu daireler önceden yapılan iş bölümüne uygun olarak Ceza Mahkemeleri ve Hukuk Mahkemeleri tarafından verilen kararların denetimini yapmaktadır.
Yargıtay Hukuk Daireleri, ilk derece hukuk mahkemeleri olan Asliye Hukuk Mahkemesi, Sulh Hukuk Mahkemesi, Asliye Ticaret Mahkemesi, Tüketici Mahkemesi, Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi, Aile Mahkemesi, Kadastro Mahkemesi, İş Mahkemesi kararlarını temyiz mercii incelemektedir. Bölge Adliye Mahkemesi Hukuk Daireleri tarafından verilen kararlar da bu kapsamdadır.
Yargıtay Ceza Daireleri, ilk derece ceza mahkemeleri olan Ağır Ceza Mahkemesi, Asliye Ceza Mahkemesi, Çocuk Mahkemesi, Çocuk Ağır Ceza Mahkemesi, Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemesi kararlarını temyiz mercii olarak incelemektedir. Bölge Adliye Mahkemesi Ceza Daireleri tarafından ceza hukuku uyuşmazlıklarına ilişkin verilen kararlar da bu kapsamda temyiz incelemesine tabidir.
Hukuk Genel Kurulu, birinci başkanının başkanlığında, hukuk daireleri başkan ve üyelerinden kurulmaktadır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, ilgili dairenin bozma ilamına karşı ilk mahkemelerin eski kararlarında direnmesi halinde yeni bir temyiz talebi olduğunda toplanarak davayı kesin olarak karara bağlamaktadır.
Ceza Genel Kurulu, ceza daireleri başkan ve üyelerinin birinci başkanının başkanlığında, ceza daireleri başkan ve üyelerinden kurulmaktadır. Ceza Genel Kurulu, ilgili dairenin bozma ilamına karşı ilk mahkemelerin eski kararlarında direnmesi halinde yeni bir temyiz talebi olduğunda toplanarak davayı kesin olarak karara bağlamaktadır. Ayrıca Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının itirazlarını incelemekte ve karara bağlamaktadır.
Yargıtay İçtihatı Birleştirme Kararları
Yargıtay Büyük Genel Kurulu içtihat farklılıklarını gidermeye ve içtihat birliğini sağlamaya yetkili ve görevlidir. Genel kurulun toplanarak altığı bu kararlar Yargıtay İçtihatı Birleştirme Kararlarıdır. İçtihadın birleştirilmesini Yargıtay Birinci Başkanı doğrudan doğruya isteyebilir. Ayrıca Yargıtay dairelerinin veya genel kurulların verdikleri karar sonucunda veya Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının başvurusu ile de içtihadı birleştirme kararı alınabilmektedir. İçtihadın birleştirilmesini başka kişi yada mercilerin talep etmesi halinde içtihadı birleştirme yoluna gidilip gidilmeyeceğini Birinci Başkanlık Kurulu karar vermektedir. İçtihadı Birleştirme Kararları benzer hukuki ihtilaflarda adli yargıdaki tüm mahkemeleri bağlamaktadır.