İbn-i Haldun

İbn-i Haldun, modern historiyografinin, sosyolojinin ve iktisatın öncülerinden. 14. yüzyıl düşünürü, devlet adamı ve tarihçidir. Fas Emiri Ebu İnan kendisini bilim meclisine kabul etmiştir. 1362 yılında İspanya’ya giderek eski bir dostu olan Gırnata Emiri Ebu Abdullah Muhammed’in hizmetine girmiştir. Bir süre sonra da Kuzey Afrika’ya dönerek Bicaye’de başvezirlik makamına getirilmiş ve devlet görevlerinin yanında ilmi çalışmalarını da burada devam ettirmiştir.

İbn-i Haldun, 1366’daki yönetim değişikliği üzerine de görevinden ayrılarak kabileler arasında dolaşmaya başlamış, daha sonra 1374 senesinde İspanya’ya dönmek zorunda kalmıştır. Siyasi sürtüşmeler sebebiyle ülkeden çıkarılarak yeniden Afrika’ya gönderilmiştir.

Siyasi çalkantılardan bıkıp usanan İbni Haldun, bu dönemde İbni Selame denilen bir kaleye yerleşmiştir. Kendisini bütünüyle ilmi çalışmalara vererek ünlü eseri Mukaddime’yi 1374’de burada tamamlamıştır.

1382 yılında da Mısır’a giderek Kahire’de bulunan medreselerde müderrislik yapmaya başlamıştır. Ayrıca, Hicaz, Kudüs ve Suriye’ye de seyahatler yapmıştır. İslam bilimlerinin bütün dallarından, fen bilimlerine ve sosyal bilimlere kadar, çağına ulaşan her konuda önemli tahlillerde bulunmuş, Tarih Felsefesinin ve İktisat Biliminin kurucusu olarak kabul edilmiş, insanlık tarihinin ilk sosyoloğu özelliğini kazanmıştır.

İbni Haldun 1406 yılında Kahire’de yaşamını yitirmiştir.

İbn Haldun Eserleri 

Sosyoloji ilminin birçok temel prensiplerini Batılı bilim adamlarından yüzlerce yıl önce ortaya koyan İbn Haldun, tarih, siyaset teorisi ve sosyal psikoloji alanlarında İtalyan Vico ve Makyavelli’ye, sosyal düzenin genel esaslarında Montesquieu’ya, tarih felsefesi sahasında Rousseau ve Auguste Comte’a, devletlerin çöküşü ilkesinde İngiliz tarihçi Edward Gibban’a, pedagoji dalında ise William James ve Herbert Spencer’e ışık tutan metotlar belirlemiş, birçok eser yazmıştır.

İbn Rüşd felsefesi hakkında bir risale

Kitab el-Mantık

Kitab el-Hisab

Marakeş sultanına yazılan bir risale

Şiire dair bir risale

Kaside-i Bürde şerhi

Mukaddime

İbn-i Haldun’un en ünlü eseri Mukaddime’dir. Mukaddime, tarih, iktisat, sosyoloji ve siyaset gibi birçok sosyal bilim için temel teşkil eden görüşleri içinde barındırmaktadır. İbn-i Haldun, eserini 1375 yılında Kal’atu ibn Seleme adlı kalede Beni Arif kabilesinin himayesinde yaşadığı dönemde kaleme almıştır. İbn-i Haldun, Mukaddime’yi büyük tarih kitabı Kitâbu’l-İber’in birinci cildi olarak tasarlamış, yazdıktan sonra üzerinde defalarca değişiklikler yapmış, bazı bölümleri çıkarıp bazı bölümler eklemiş ve yeniden düzenlemiştir. Zamanla eserin farklı versiyonları oluşmuş, bu farklı versiyonlar da sonradan başkaları tarafından çoğaltılmıştır. Mukaddime’nin en değerli kopyaları Türkiye kütüphanelerinde bulunmaktadır.

Prof. Dr. Ahmet Arslan, İbni Haldun’un toplum bilimi, tarih ve siyaset konularındaki görüşleriyle, din-felsefe ilişkileri üzerine çözümlemelerini “İbni Haldun” isimli kitapta yorumlamıştır.