Etik

Etik kavramı, Fransızca  ‘Ethique’ kelimesinden türemişti. Ahlak, töre, olması gereken davranış biçimi ve ahlaki değerler şeklinde tanımlanmıştır.

Latincede ‘Moral’ kelimesi ile ifade edilen anlam Türkçede yaygın olarak ‘Ahlak’ kelimesinde karşılığını bulmuştur. Fakat, etik ile ahlak yaygın kanının aksine aynı şey değildir. Ülkemizde, iki kavramın farkına dair en büyük farkındalığı Prof. Dr. Harun Tepe gerçekleştirmiştir.

‘Ethique’; toplumda insanların uymak zorunda oldukları davranış biçimlerini ve kuralları ifade etmektedir.

Kavramın kaynağının Yunanca “karakter” anlamına gelen “ethos” sözcüğün olduğu kabul edilmektedir.

Felsefe İle İlişkisi 

Tarihsel olarak felsefi bir kavramdır ve Felsefeciler tarafından Felsefe Biliminin alt dalı olarak değerlendirilmiştir. Ahlak felsefesi yada moral philosophy olarak adlandırılmıştır.

Etik kurallar, insan davranışları iyi ve kötü kavramları çerçevesinde analiz edilerek ahlaki değerler bağlamında oluşturulmuştur. Eylemlerin insani olma vasfı bakımından kabul edilebilir olup olmadıkları ve bu değer ve kriterlere uygun olup olmadıkları felsefeciler tarafından bilimsel olarak incelenmiş, büyük bir tarihsel kaynakça yaratılmıştır.

Felsefe, bütüncül bir değerlendirme içinde, varlığın ve evrenin anlamını kavramaya çalışmakta, insanın varlık içindeki durumu hakkında düşünce üretmektedir. Felsefe, insanın evren içindeki gücü ve değerine uygun hak ve görevlerini teorik olarak tanımlamak ve mantık kuralları içinde temellendirdiği ilkelerle insanlara ahlaki normlar üretmek amacında olmuştur. Tarih boyunca birçok felsefeci bu amaç uğruna eserler vermişlerdir.

Pisagor, Sokrates,  Avicenna, Aristo ve Averroes Dönemi Tanımlama Çalışmaları

Sokrates, bilim, din ve politika alanındaki düşüncelerini Evrensel Etik Felsefesi formuna sokmuştur. “İyi İnsan”ı tanımlamış, her insanda bulunduğuna inanılan evrensel niteliklerin erdem, iyilik ve ölçülülük olduğunu savunmuştur.

Kadın filozof Krotonlu Theano’nun eşi de olan Pisagor((MÖ: 580-500)) ise evreni sayılarla açıklamıştır. İnsan ruhunun hapsolduğu yerden ruhsal saflıkla çıkabileceğini ileri sürmüştür. Katı etik kurallara dayanan bir topluluk ve okul kurmuştur. Bu okuldan yetişen Krotonlu Alkmaion’un prensipleri ise Yunan ve Roma döneminde kalıcı fikirlere dönüşmüştür. Onun fikirleri Hipokrat’a ilham kaynağı olmuştur.

Milattan önce 563-483 yıllarında Buda, Milattan önce 551-479 yıllarında yaşayan Konfüçyus; Milattan önce 9.yüzyılda yaşayan Homeros ve Milattan önce 341-270 yıllarında yaşayan Epikuros etik ve erdem üzerine çalışmalar yapmış ve ardılları için kalıcı kuramlar yaratmışlardır.

İbn Sina(Avicenna), Aristo’nun eserlerini bilim dünyasına yeniden kazandıran İbn Rüşd(Averroes) etik üzerine çalışmalar yapmıştır.

Emmanuel Kant ve birçok düşünür özellikle İbn Rüşd(Averroes) ve benzeri Müslüman bilginleri yapmış olduğu çevirilerle bilim dünyasına kazandırılan antik çağ eserlerini yeniden yorumlamışlar, etik ve ahlak üzerine kuramlar geliştirmişlerdir.

Ortaçağ ve Sonrası

Birçok filozof erdem yada ahlakı dinsel ve tanrısal açıdan da yorumlamıştır. Orta Çağ Avrupası, dinsel öğretinin dogmalarından geç çıkabilmiştir. Aydınlanma döneminde dinsel dogma ve tanrısal yasaların yerine laik ve akılcı doktrinin kabul edilmeye başlanmıştır. Jean-Jacques Rousseau, Voltaire, Hegel, Marx, Descartes ve Montesquieu gibi birçok düşünür kendi felsefi düşünüş biçimlerine göre ahlak tanımları yapmışlardır.

Modern çağda etik ve ahlak kuramının sosyal yaşamın yanı sıra mesleki alanlarda da uygulanması anlayışı gelişmiştir.  Bu anlayış ve bilimsel çabalar sonucunda deontoloji bilimi ortaya çıkmıştır.

Günümüzde popüler olan etik inceleme alanlarından bazıları

• Hayvan hakları
• Yargı Etiği 
• Biyoetik
• İş etiği
• Kriminal adalet – Kriminoloji
• Çevresel etik
• Feminizm ve Kadın Hakları
• İnsan hakları
• Gazetecilik etiği
• Tıp etiği
• Teknoloji etiği
• Faydacı etik
• Faydacı biyoetik, vb.
• Bilim Etiği

Deontoloji İle İlişkisi

Deontoloji terimi Batı’da ilk kez 1834’te  İngiliz filozof ve hukukçu Jeremy Bentham’ın fikri ile ortaya çıkmıştır. Deontoloji, profesyonel bir mesleği yapanların uygulaması gerekli ahlaki değer ve etik kuralları incelemektedir. İnsanın belirli temel görevleri olduğunu kabul eden ilkeler baz alınmakta; bu kurallardan kaynaklanan sorumlulukların mesleki çalışmalardaki yeri tespit edilmektedir.

Milattan 460-377 yıllarında Ege’de yaşayan Hipokrat (Hippocrates) tarafından Tıp mesleği için oluşturulan ilkeler; aydınlanma çağından sonra tüm meslekler için oluşturulmaya ve sistematik hale getirilmeye başlanmıştır.

Türkiye’de Etiğe Özel Kutlama Günü ve Haftası 

Kamu Görevlileri Etik Kurulu, 5176 sayılı Kanun ile 25 Mayıs 2004’te kabul edilmiştir. Kurul, 2008 yılından itibaren her yıl 25 Mayıs gününün ülke genelinde “Etik Günü”, aynı günün yer aldığı haftanın da “Etik Haftası” olarak kutlanılmasını kararlaştırmıştır.

Dünya Etik Günü

Global Ethics Day, her kim ayının üçüncü Çarşambasında gerçekleşmektedir. Carnegie Council for Ethics in International Affairs tarafından 2014 yılında kutlanmaya başlanmıştır. Etik bilincinin artırılması temel amaçtır.